Fotoğrafta En/Boy Oranları ve Kırpma

Yazı ve Fotoğraflar: Gökhan Korkmazgil

Dijital fotoğraf makinelerimiz farklı en / boy oranlarında çekim yapmamıza izin veriyorlar. Çekim yaparken bu oranlara pek dikkat etmiyoruz. Fakat sonradan fotoğraf baskıya, yarışmaya, sergiye giderken, ya da ekranda görüntülenirken bu oranların önemli olduğunu fark ediyoruz.

Eski zamanlarda video (sinema) perdede görüntülenir, fotoğraf ise baskıdan sonra görünür hale gelirdi. Şimdi hem videoyu, hem fotoğrafı ekranlarda görüyoruz. Fotoğraf ve video için farklı oranlar var ve makinelerimiz video da çekmeye başladığında bu farklı oranlar sorun oluşturmaya başladı. Video ve fotoğraf için ortak en/boy oranı arayışı gündeme geldi.

Güncel Video Formatları

Sinema endüstrisi uzun ve karmaşık bir sürecin sonunda belirli en/boy oranlarında yoğunlaştı. Standart analog TV ve bilgisayar ekranı 4/3 oranlarını kullandı. Şimdi TV, masaüstü ve dizüstü ekranları, akıllı telefonlar ve dijital çerçeveler artık geniş ekran olarak bilinen 16/9 oranlarında üretiliyor.

Başlıca Fotoğraf Oranları

Temelde fotoğrafın en/boy oranları sensörün en/boy oranları ile doğrudan ilişkili. Elbette fotoğraf birçok farklı en/boy oranında kesilebilirse de belli başlı oranları şöyle gözden geçirebiliriz:

Fotoğraf: Ömer Serkan Bakır

1/1 oranı: Kare görüntü oranıdır. Orta format makinelerde kullanılan 120-şerit filmler bu oranı doğal olarak karşılar. 6 x 6 cm. boyutlu film yakın geçmişteki klasik 1/1 görüntü oranıdır.

4/3 oranı: Çoğu bas-çek kompakt makine, four-thirds ve mikro four-thirds sistem makineleri ve orta format 645 makinelerin sensör oranıdır. 4/3 oranlı bilgisayar ekranlarımızın var olduğu zamanlarda daha popülerdi.

3/2 oranı: Bugün çoğu fotoğrafın en/boy oranı 3/2’dir. Çünkü klasik 35 mm. makineler 24 x 36 mm. boyutlu filmler kullanırdı, bunların dijital versiyonu olan dSLR makineler de aynı oranlara sahip sensörler kullanırlar. Hem full-frame, hem de APS-C ya da DX gibi kodlarla anılan daha küçük sensörlü makineler aynı 3/2 oranına sahiptir. Sensör oranları böyle olunca bu sensörlerin ürettiği fotoğraflar da aynı orana sahip olur ve uzun zamandan beri fotoğraf sanki hep 3/2 oranında olmalıymış gibi algılanmıştır.

16/9 oranı: Temel olarak HDTV ekranı en/boy oranıdır. Fotoğraf makineleri HD video çekebilme özelliği kazandığında hızla popüler hale gelmiştir. Bugün TV ve bilgisayar ekranları 16/9 oranlarında olduğu gibi çoğu dijital fotoğraf makinesinin ve fotoğraf çeken telefonların LCD ekranı da 16/9 oranlarında üretilir. Haliyle fotoğraf da 16/9 oranlarında üretilir olmaya başlamıştır.

Fotoğrafta uzun kenara en, kısa kenara yükseklik dersek; yükseklikleri aynı kalmak şartıyla 16/9 oranındaki bir fotoğraf 3/2 olana göre yatayda % 15,6 ölçüsünde fazla alana sahiptir.

Panoramik en/boy: Yukarıdakilerden farklı olarak en/boy oranının en lehine daha geniş olduğu panoramik ölçülerden söz edilebilir. Burada kadrajın enlemesine ne kadar genişleyeceği fotoğrafçının kararına daha fazla tabi olduğundan kesin ölçüler yoktur. Panorama için bir standart olmamakla birlikte bazı üreticiler 3/1 oranını kullanmışlardır.

Fotoğraf hangi en/boy oranında çekilmiş olursa olsun sonradan faklı bir en/boy oranına dönüştürülebilir. Aslında makine, sensörünün izin verdiği oranlarda çekim yapıyor. Fotoğrafı çektikten sonra kırparak çerçeveyi yeniden oluşturmak için kesin bir kural yok. Fotoğrafın bazı bölümlerinin kesilip çıkarılmasının estetik bir karar olduğunu kabul etmek gerek. Yine de daha objektif ve genel kabul gören bazı ölçütler vardır. Yatay ya da düşey kadraj tercihi gibi, ana konunun algılanabilirliğini artıran boşlukların bırakılması gibi, hareket yönünde boşluk olması gibi ölçütler yol gösterici olur.

Konunun fotoğraf için taşıdığı önemi vurgulamak gerek. Çerçeve oranları elbette ki sayılardan ibaret değil, fotoğrafın kompozisyonunu doğrudan belirliyor. 4/3 “tombul” bir çerçevede bir nesnenin yerleştirildiği nokta 16/9 “geniş” çerçevede çok farklı bir algı uyandırıyor.

Görüntüleneceği cihaz büyük ölçüde artık 16/9 veya 16/10 geniş ekran olacağından kompozisyonu oluştururken 16/9’a göre düşünmek daha mantıklı. Çekimde standart sensör oranı olan 3/2 kadrajı göz önüne alarak kompozisyon oluşturmuş isek sonra bu fotoğrafı 16/9 formata göre keserken konunun üste ya da alta fazla yaklaşmış olduğunu fark ederiz. Anlaşılan o ki, fotoğraf, bir zamanlar görüntüleneceği ekranın boyutunu belirlerken artık sahip olduğunuz ekran fotoğrafın oranını belirliyor.